Podwaliny prawne górnictwa kosmicznego rodzą się na naszych oczach

Śmiało kroczyć tam, gdzie nie dotarło jeszcze żadne prawo!

„Podwaliny prawne górnictwa kosmicznego rodzą się na naszych oczach”, takim podtytułem opatrzono artykuł Anny Dąbrowskiej – Niepytalskiej „Prawo w górnictwie kosmicznym”. Autorka jest pracownikiem Departamentu Polityki Surowcowej Państwa i Analiz w Ministerstwie Środowiska. Artykuł ukazał się w najnowszym numerze Polityki Surowcowej (2018, nr 3, s. 83-85). Warto przywołać niektóre tezy tego artykułu i poddać je pod rozwagę.

Na wstępie odwołano się do stanowiska Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii, zgodnie z którym prace nad ustawą o działalności kosmicznej i Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych należy postrzegać również jako przygotowanie do ewentualnego wprowadzenia do polskiego systemu prawa regulacji dotyczących eksploatacji ciał niebieskich. Komentarz: stanowisko „administracji publicznej” w tym zakresie nie uległo zasadniczej zmianie od czasu udzielenia odpowiedzi przez Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rozwoju na interpelację nr 3297 w sprawie przyjęcia przez Polskę nowego prawa kosmicznego. Zgłosili ją posłowie Paweł Szramka i Paweł Skutecki w 2016 roku. Niepokojące natomiast jest to, że ustawa o działalności kosmicznej i Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych jeszcze nie obowiązuję, mimo że prace legislacyjne (pierwotnie nad projektem założeń do projektu ustawy – Prawo kosmiczne) podjęto w 2012/2013 roku.

W ocenie Autorki, ustanowienie ram prawnych dla działalności w obszarze tak znanego górnictwa kosmicznego wpisuje się w ogólną strategię rozwoju Polski oraz w jej politykę surowcową. Komentarz: aktualnie trwają prace nad Polityką Surowcową Państwa (aktualizacja  – prace te zostały zakończoną – Polityka Surowcowa Państwa). Głównym celem polityki surowcowej Polski, jak wskazano w projekcie (s. 13, aktualizacja – s. 20), jest zapewnienie dostępu do niezbędnych surowców (obecnie, jak i w perspektywie wieloletniej uwzględniającej potrzeby przyszłych pokoleń). Można zatem uznać, że kwestia „górnictwa kosmicznego” wpisuje się w ten ogólny cel, co zauważyła Autorka.

Ze względu na to, że nadzór nad opracowaniem i wdrożeniem Polityki Surowcowej Państwa sprawuje Główny Geolog Kraju (Sekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska), a (ponadto) sprawy ochrony i kształtowania oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów środowiska, geologii oraz gospodarki zasobami naturalnymi należą do kompetencji Ministra Środowiska, za zasadne uznano powierzenie zadań związanych z opracowaniem regulacji dotyczących tak zwanego górnictwa kosmicznego Głównemu Geologowi Kraju. Komentarz: kwestia organu administracji publicznej, który miałby opracować omawiane regulacje jest dyskusyjna. Argumentom przytoczonym przez Autorkę nie można odmówić zasadności, z drugiej strony, uwzględniając projektowaną treść art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 4 września  1997 roku o działach administracji rządowej (t. j. Dz. U. 2018, poz. 762 ze zm.), przy powierzeniu tego zdania nie można pominąć ministra właściwego do spraw gospodarki (de lege lata jest nim Minister Przedsiębiorczości i Technologii – § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2018 roku w sprawie utworzenia Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii (Dz. U. 2018, poz. 102)). De lege ferenda, do zadań ministra właściwego do spraw gospodarki będzie bowiem należało między innymi kształtowanie i prowadzenie polityki dotyczącej sektora kosmicznego, w tym na arenie międzynarodowej, w szczególności w ramach współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną i Unią Europejską (projektowany art. 9 ust. 2 pkt 12 ustawy o działach administracji rządowej – zob. art. 2 pkt 1 lit. a projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej oraz ustawy o działach administracji rządowej z dnia 20 czerwca 2018 roku).

W artykule zaapelowano, o jak najszybsze rozpoczęcie prac nad krajowymi regulacjami dotyczącymi „górnictwa kosmicznego” i podjęcie działań w celu ustanowienia światowego systemu zarządu zasobami kosmicznym. Komentarz: ustanowienie globalnego systemu „zarządu” zasobami kosmicznymi, nawiązującego w swojej idei na przykład do systemu „gospodarowania” orbitą geostacjonarną przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (por. Polskie zasoby na orbicie geostacjonarnej i ich wykorzystanie na potrzeby bezpieczeństwa państwa), wydaje się coraz mniej prawdopodobne. Przede wszystkim brakuje woli porozumienia w tym zakresie między państwami przodującymi w eksploracji przestrzeni kosmicznej. Wypracowanie ewentualnego konsensusu nie ułatwiają też inicjatywy legislacyjne w zakresie „prawa górniczego kosmicznego” podejmowane przez poszczególne państwa. Większe szanse powodzenia ma natomiast koncepcja lokalnych systemów „zarządu” zasobami kosmicznymi, utworzonych przez podmioty prawa międzynarodowego, których interesy są zbieżne.

W kontekście polskiego „prawa górniczego kosmicznego” warto przywołać projekt ustawy o nabyciu własności zasobu kosmicznego, który został przygotowany przez autora niniejszego wpisu. Jest to tylko część problematyki, którą w tym zakresie należy uregulować. Ma ona jednak, jak się wydaje, znaczenie kluczowe dla całego zagadnienia. Projekt ten ma przede wszystkim prowokować do dyskusji (zob. poniżej).

ustawa z dnia …
o nabyciu własności zasobu kosmicznego

Art. 1 [Zakres przedmiotowy]

Ustawa określa zasady nabycia własności zasobu kosmicznego w każdym prawnie dopuszczalnym celu.

Art. 2 [Definicje pojęć]

Ilekroć w ustawie jest mowa o:
1) działalności kosmicznej – należy przez to rozumieć działalność kosmiczną w rozumieniu ustawy z dnia … o działalności kosmicznej;
2) operatorze – należy przez to rozumieć operatora w rozumieniu ustawy z dnia … o działalności kosmicznej;
3) zasobie kosmicznym – należy przez to rozumieć substancję* abiotyczną**, o jakiejkolwiek masie, w sposób zupełny i trwały odłączoną od złoża kosmicznego;
4) złożu kosmicznym – należy przez to rozumieć naturalne nagromadzenie substancji abiotycznej, w tym wody i minerałów, w jakimkolwiek miejscu w przestrzeni kosmicznej, w tym na powierzchni lub pod powierzchnią ciała niebieskiego***.

Art. 3 [Własność zasobu kosmicznego]

1. Operator, który objął w posiadanie samoistne zasób kosmiczny, nabywa własność tego zasobu kosmicznego****.
2. Nabycie własności zasobu kosmicznego, o którym mowa w ust. 1 może nastąpić w każdym prawnie dopuszczalnym celu, w tym w celu naukowym oraz celu nienaukowym.
3. W sprawach nieuregulowanych w ustawie, a dotyczących nabycia własności zasobu kosmicznego stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego.

Art. 4 [Koncesja/zezwolenie/inne]

Warunki wydania koncesji/zezwolenia/inne***** na prowadzenia działalności kosmicznej w zakresie uregulowanym w ustawie, określa ustawa z dnia … o działalności kosmicznej.

Art. 5 [Wejście w życie]

Ustawa wchodzi w życie po upływie …. dni od dnia jej ogłoszenia.

* Propozycja użycia pojęcia „substancja” wynika z jego dość szerokiego znaczenia. Substancje składają się z materii o klasycznym charakterze korpuskularnym, czyli z cząstek posiadających masę (w substancjach dominujący wkład do całkowitej energii układu wnosi masa obiektów [cząsteczek, atomów, cząstek], a nie ich energia kinetyczna, potencjalna itp.). Substancjami są też mieszaniny substancji (substancje niejednorodne) lub materia o niezbyt ściśle określonym składzie chemicznym. Por. Stanowisko Komisji Nazewnictwa Polskiego Towarzystwa Fizycznego w sprawie zakresu znaczeniowego terminu „substancja” z 14.12.2007 r.

** Przymiotnik „abiotyczny” (przymiotnik zanegowany – nieabiotyczny) odnotowuje m.in. Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (Doroszewski W. [red.], Słownik języka polskiego, t. 1–11, Warszawa 1958–1969). „Abiotyczny”, czyli „odnoszący się do materii nieożywionej lub pozbawionej życia; nieożywiony” (por. https://doroszewski.pwn.pl/haslo/abiotyczny/). Przywołanym przymiotnikiem posłużył się amerykański ustawodawca przy formułowaniu definicji legalnej „zasobu kosmicznego” (space resource) – The term „space resource” means an abiotic resource in situ in outer space (§ 51301 ust. 2 tytułu 51 Kodeksu USA). Zasugerowano się tą regulacją w omawianym w tym miejscu zakresie.

*** Pojęcie „ciała niebieskiego” należy rozumieć tak, jak rozumie je Międzynarodowa Unia Astronomiczna (por. https://www.iau.org/public/themes/naming/).

**** Por. treść art. 5 japońskiej ustawy o górnictwie kosmicznym (M.T. Kłoda, Japońska ustawa o górnictwie kosmicznym. Przegląd regulacji, Ad Astra. Program badań nad astropolityką i prawem kosmicznym 2022, nr 5, s. 34).

***** Wybór prawnej formy reglamentacji działalności w omawianym zakresie pozostaje kwestią do szerszej dyskusji.

Mariusz T. Kłoda

Wpis ten nie stanowi opinii lub porady prawnej w rozumieniu obowiązującego prawa. Ma on wyłącznie informacyjny charakter. Autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji, podejmowanych na jego podstawie.