Podwaliny prawne górnictwa kosmicznego rodzą się na naszych oczach

Śmiało kroczyć tam, gdzie nie dotarło jeszcze żadne prawo!

„Podwaliny prawne górnictwa kosmicznego rodzą się na naszych oczach”, takim podtytułem opatrzono artykuł Pani Anny Dąbrowskiej – Niepytalskiej pod tytułem  „Prawo w górnictwie kosmicznym”. Autorka jest pracownikiem Departamentu Polityki Surowcowej Państwa i Analiz w Ministerstwie Środowiska. Artykuł ukazał się w najnowszym numerze Polityki Surowcowej (2018, nr 3, s. 83-85). Warto przywołać niektóre tezy tego artykułu i poddać je pod rozwagę.

Na wstępie odwołano się do stanowiska Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii, zgodnie z którym prace nad ustawą o działalności kosmicznej i Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych (por. np. Ustawa o działalności kosmicznej – ciąg dalszy i  Nowy projekt polskiego prawa kosmicznego) należy postrzegać również jako przygotowanie do ewentualnego wprowadzenia do polskiego systemu prawa regulacji dotyczących eksploatacji ciał niebieskich.

Stanowisko „administracji publicznej” w tym zakresie nie uległo zasadniczej zmianie od czasu udzielenia odpowiedzi przez Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Rozwoju na interpelację nr 3297 w sprawie przyjęcia przez Polskę nowego prawa kosmicznego. Zgłosili ją posłowie Paweł Szramka i Paweł Skutecki w 2016 roku. Niepokojące natomiast jest to, że ustawa o działalności kosmicznej i Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych jeszcze nie obowiązuję, mimo że prace legislacyjne (pierwotnie nad projektem ustawy – Prawo kosmiczne) podjęto w 2014 roku.

W ocenie Autorki, ustanowienie ram prawnych dla działalności w obszarze tak znanego górnictwa kosmicznego wpisuje się w ogólną strategię rozwoju Polski oraz w jej politykę surowcową.

Aktualnie trwają prace nad Polityką Surowcową Państwa (jej projekt jest konsultowany). Nadrzędnym celem polityki surowcowej Polski, jak wskazano w projekcie (s 13), jest zapewnienie dostępu do niezbędnych surowców (obecnie, jak i w perspektywie wieloletniej uwzględniającej potrzeby przyszłych pokoleń). Można zatem uznać, że kwestia „górnictwa kosmicznego” wpisuje się w ten ogólny cel, co zauważyła Autorka.

Ze względu na to, że nadzór nad opracowaniem i wdrożeniem Polityki Surowcowej Państwa sprawuje Główny Geolog Kraju (Sekretarz Stanu w Ministerstwie Środowiska), a (ponadto) sprawy ochrony i kształtowania oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów środowiska, geologii oraz gospodarki zasobami naturalnymi należą do kompetencji Ministra Środowiska, za zasadne uznano powierzenie zadań związanych z opracowaniem regulacji dotyczących tak zwanego górnictwa kosmicznego Głównemu Geologowi Kraju.

Kwestia organu administracji publicznej, który miałby opracować omawiane regulacje jest dyskusyjna. Argumentom przytoczonym przez Autorkę nie można odmówić zasadności, z drugiej strony, uwzględniając projektowaną treść art. 9 ust. 2 ustawy z dnia 4 września  1997 roku o działach administracji rządowej (t. j. Dz. U. 2018, poz. 762 ze zm.), przy powierzeniu tego zdania nie można pominąć ministra właściwego do spraw gospodarki (de lege lata jest nim Minister Przedsiębiorczości i Technologii – § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 2018 roku w sprawie utworzenia Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii (Dz. U. 2018, poz. 102)). De lege ferenda, do zadań ministra właściwego do spraw gospodarki będzie bowiem należało między innymi kształtowanie i prowadzenie polityki dotyczącej sektora kosmicznego, w tym na arenie międzynarodowej, w szczególności w ramach współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną i Unią Europejską (projektowany art. 9 ust. 2 pkt 12 ustawy o działach administracji rządowej – zob. art. 2 pkt 1 lit. a projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Agencji Kosmicznej oraz ustawy o działach administracji rządowej z dnia 20 czerwca 2018 roku).

W artykule zaapelowano, o jak najszybsze rozpoczęcie prac nad krajowymi regulacjami dotyczącymi „górnictwa kosmicznego” i podjęcie działań w celu ustanowienia światowego systemu zarządu zasobami kosmicznym.

Ustanowienie globalnego systemu „zarządu” zasobami kosmicznymi, nawiązującego w swojej idei na przykład do systemu „gospodarowania” orbitą geostacjonarną przez Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (por. „Terytoria” kosmiczne Polski), wydaje się coraz mniej prawdopodobne. Przede wszystkim brakuje woli porozumienia w tym zakresie między państwami przodującymi w eksploracji przestrzeni kosmicznej. Wypracowanie ewentualnego konsensusu nie ułatwiają też inicjatywy legislacyjne w zakresie „prawa górniczego kosmicznego” podejmowane przez poszczególne państwa (por. np. Niektóre problemy górnictwa kosmicznego; Prawne aspekty tzw. górnictwa kosmicznego – prezentacja i Astronarium oraz konsultacje ws. ustawy o działalności kosmicznej i KROK). Większe szanse powodzenia ma natomiast koncepcja lokalnych systemów „zarządu” zasobami kosmicznymi, utworzonych przez podmioty prawa międzynarodowego, których interesy są zbieżne.

W kontekście polskiego „prawa górniczego kosmicznego” warto przywołać projekt ustawy o nabyciu własności zasobu kosmicznego, naszego autorstwa. Jest to tylko część problematyki, którą w tym zakresie należy uregulować. Ma ona jednak, jak się wydaje, znaczenie kluczowe dla całego zagadnienia. Projekt ten ma przede wszystkim prowokować do dyskusji (zob. poniżej; por. też Czy potrzebne są regulacje dotyczące nabycia własności zasobu kosmicznego w prawie polskim? i Gdzie asteroidy kruszą, tam surowce lecą).

ustawa z dnia ……
o nabyciu własności zasobu kosmicznego w celu naukowym lub nienaukowym

Art. 1 [Zakres przedmiotowy]

Ustawa określa zasady nabycia własności zasobu kosmicznego w celu naukowym lub nienaukowym

Art. 2 [Definicje pojęć]

Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) zasobie kosmicznym – należy przez to rozumieć substancję* abiotyczną, o jakiejkolwiek masie, trwale odłączoną od złoża kosmicznego;

2) złożu kosmicznym – należy przez to rozumieć naturalne nagromadzenie substancji abiotycznej, w tym wody i minerałów, w jakimkolwiek miejscu w przestrzeni kosmicznej, w tym na powierzchni lub pod powierzchnią ciała niebieskiego.

Art. 3 [Własność zasobu komicznego]

1. Zasób kosmiczny objęty w posiadanie samoistne w ramach przestrzeni obiektu kosmicznego wpisanego do krajowego rejestru obiektów kosmicznych**, w przestrzeni kosmicznej, objęty jest własnością.

2. Własność, o której mowa w art. 3 ust. 1 ustawy przysługuje osobie, która objęła w posiadanie samoistne zasób kosmiczny w ramach przestrzeni obiektu kosmicznego wpisanego do krajowego rejestru obiektów kosmicznych, w przestrzeni kosmicznej.

3. Nabycie własności zasobu kosmicznego przez osobę, o której mowa w art. 3 ust. 2 ustawy może nastąpić w celu naukowym lub nienaukowym.

4. Nabycie własności, o której mowa w art. 3 ust. 1 ustawy następuje z chwilą objęcia w posiadanie samoistne zasobu kosmicznego w ramach przestrzeni obiektu kosmicznego wpisanego do krajowego rejestru obiektów kosmicznych, w przestrzeni kosmicznej.

5. W sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego.

Art. 4 [Zezwolenie]

Warunki udzielenia zezwolenia na prowadzenia działalności kosmicznej w zakresie uregulowanym w ustawie, określa odrębna ustawa.

Art. 5 [Wejście w życie]

Ustawa wchodzi w życie po upływie …. dni od dnia jej ogłoszenia.

*Pojęcie „substancja” wydaje się być w tym przypadku trafne. Substancje składają się z materii o klasycznym charakterze korpuskularnym, czyli z cząstek posiadających masę (w substancjach dominujący wkład do całkowitej energii układu wnosi masa obiektów [cząsteczek, atomów, cząstek], a nie ich energia kinetyczna, potencjalna itp.). Substancjami są też mieszaniny substancji (substancje niejednorodne) lub materia o niezbyt ściśle określonym składzie chemicznym. Zob. Stanowisko Komisji Nazewnictwa Polskiego Towarzystwa Fizycznego w sprawie zakresu znaczeniowego terminu „substancja” z 14.12.2007 r., dostęp 16.8.2018 r.
**Taka przestrzeń podlega jurysdykcji Rzeczpospolitej Polskiej.

Numer Polityki Surowcowej, w której opublikowano artykuł Pani Anny Dąbrowskiej – Niepytalskiej pt. „Prawo w górnictwie kosmicznym” jest dostępny nieodpłatnie online. 

PS O niektórych (pozaprawnych) aspektach szeroko rozumianego tzw. górnictwa kosmicznego można przeczytać m.in. w:

Barański K., Kłósko P., Perspektywy eksploatacji złóż metali z grupy platynowców z powierzchni asteroid, Przegląd Górniczy 2017, nr 10, dostęp 23.8.2018 r.;

Bebak, A., Przyszłość energetyki zalega na Księżycu, Polityka Surowcowa 2018, nr 2, dostęp 23.8.2018 r.;

Brożyna A., Surowce z kosmosu: science fiction czy fakt? Surowce i Maszyny Budowlane 2014, nr 6, dostęp 23.8.2018 r.;

Donhefner H., Łuszczek K., Przylibski T.A., Ciała macierzyste meteorytów żelaznych jako złoża metali, Acta Societatis Metheoriticae Polonorum 2012, nr 3, dostęp 23.8.2018 r.;

Łuszczek K., Poszukiwania nowych zasobów surowców w Układzie Słonecznym, Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały 2011, nr 40, dostęp 23.8.2018 r.;

Łuszczek K., Przylibski T.A., Mineral resources of extraterrestrial bodies of the Solar System, Mineralogia. Special Papers 2012, nr 40, dostęp 23.8.2018 r.;

Łuszczek K., Przylibski T.A., Skład chondrytów zwyczajnych a potencjalne surowce pasa planetoid, Acta Societatis Metheoriticae Polonorum 2011, nr 2, dostęp 23.8.2018 r.;

Nierobisz A., Górnictwo w przestrzeni kosmicznej (komunikat), Wiadomości Górnicze 2013, nr 9, dostęp 23.8.2018 r.

PPS Uwagę zwracają publikacje pracowników naukowych Politechniki Wrocławskiej, m.in. Pana Profesora Tadeusza A. Przylibskiego i Pani Doktor Katarzyny Łuszczek („wrocławska szkoła górnictwa kosmicznego?”). Z ich dorobkiem naukowym (w szerszym zakresie) można zapoznać się np. za pośrednictwem Google Scholar:

Profesor Tadeusz A. Przylibski;

Doktor Katarzyna Łuszczek.

Mariusz T. Kłoda

Wpis ten nie stanowi opinii lub porady prawnej w rozumieniu obowiązującego prawa. Ma on wyłącznie informacyjny charakter. Autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji, podejmowanych na jego podstawie.