Śmiało kroczyć tam, gdzie nie dotarło jeszcze żadne prawo!
Polskie media odnotowały wejście w życie fińskiej ustawy o działalności kosmicznej. Nie podano jednak bliższych szczegółów dotyczących jej treści. Warto zatem uzupełnić tę lukę. Fińska ustawa o działalności kosmicznej (63/2018) może bowiem stanowić cenny „materiał” porównawczy dla polskiego ustawodawcy w kontekście trwających prac legislacyjnych nad ustawą o działalności kosmicznej (zob. Nowy projekt polskiego prawa kosmicznego!).
Fińska ustawa o działalności kosmicznej (63/2018), dalej jako: „ustawa”, składa się z czterech rozdziałów i dwudziestu dwóch jednostek redakcyjnych.
Rozdział pierwszy zawiera przepisy ogólne (art. 1-4 ustawy).
Ustawa reguluje prowadzenie działalności kosmicznej na terytorium Finlandii, a także poza tym terytorium na pokładzie statku wodnego albo powietrznego (zarejestrowanego w Finlandii) albo przez obywatela Finlandii bądź przez osobę prawną zarejestrowaną w Finlandii. Ministerstwo Gospodarki i Pracy jest odpowiedzialne m.in. za ogólny monitoring i rozwój działalności kosmicznej. W pewnym zakresie ograniczono zastosowanie ustawy do działalności kosmicznej prowadzonej przez Siły Obronne (w tym przypadku to Ministerstwo Obrony jest odpowiedzialne m.in. za ogólny nadzór nad tą działalnością).
W słowniczku ustawy zdefiniowano pojęcia „działalności kosmicznej”, „obiektu kosmicznego” i „operatora”.
Przez „działalność kosmiczną” należy rozumieć wyniesienie obiektu kosmicznego w przestrzeń kosmiczną, używanie obiektu kosmicznego oraz inną kontrolę nad nim w przestrzeni kosmicznej, a także działania zmierzające do powrotu obiektu kosmicznego i jego powrót na Ziemię.
W rozumieniu ustawy „obiekt kosmiczny” to każdy obiekt wyniesiony albo mający zostać wyniesiony w przestrzeń kosmiczną, w tym części składowe takiego obiektu oraz każde urządzenie użyte albo mające zostać użyte do wyniesienia obiektu w przestrzeń kosmiczną, w tym części składowe takiego urządzenia.
Natomiast przez „operatora” należy rozumieć osobę fizyczną albo osobę prawną, która prowadzi albo zamierza prowadzić działalność kosmiczną albo jest rzeczywiście odpowiedzialna za taką działalność.
Rozdział drugi odnosi się do obowiązków operatora (art. 5-15 ustawy).
Działalność kosmiczna może być prowadzona tylko na podstawie zezwolenia udzielonego przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Może być ono udzielone na czas określony albo nieokreślony. Do zezwolenia mogą zostać dołączone tzw. warunki niezbędne dla bezpiecznego prowadzenia działalności kosmicznej oraz nadzoru nad nią.
Ustawa wymienia warunki uzyskania zezwolenia. Operator powinien m.in. mieć niezbędne doświadczenie techniczne do prowadzenia działalności kosmicznej, przeprowadzić ocenę ryzyka (dotyczącą jego działalności kosmicznej), zapobiegać powstawaniu tzw. śmieci kosmicznych, spełnić obowiązek ubezpieczeniowy określony w ustawie oraz prowadzić działalność kosmiczną zgodnie z obowiązującymi regulacjami Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego. Do wniosku o udzielenie zezwolenia operator dołącza m.in. dowód własności obiektu kosmicznego.
Ministerstwo Gospodarki i Pracy jest zobowiązane ustanowić publiczny rejestr obiektów kosmicznych. Ustawa wymienia podstawowe informacje, które w tym rejestrze powinny się znaleźć, w tym ogólna funkcja obiektu kosmicznego, data jego wyniesienia, inklinacja, apogeum i perygeum.
Odszkodowanie za każdą szkodę wyrządzoną przez obiekt kosmiczny powinno zostać zapłacone ze środków publicznych za wyjątkiem szkód wyrządzonych przez operatora. Finlandia (państwo) może dochodzić od operatora zwrotu odszkodowania zapłaconego poszkodowanej stronie w zakresie, w jakim operator byłby odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną poszkodowanemu w ujęciu fińskiej ustawy – Tort Liability Act (412/1974). Jeżeli szkoda została wyrządzona na Ziemi albo statkowi powietrznemu w locie albo jego pasażerom bądź załodze, Finlandia (państwo) może dochodzić od operatora zwrotu odszkodowania nawet, jeśli operator nie wyrządził szkody umyślnie albo w wyniku zaniedbania (niedbalstwa). W ostatnim przypadku, Finlandia (państwo) może dochodzić zwrotu odszkodowania do wysokości 60 milionów euro, chyba że operator naruszył regulacje ustawy albo tzw. warunki niezbędne dla bezpiecznego prowadzenia działalności kosmicznej oraz nadzoru nad nią (dołączone do zezwolenia). W tym kontekście por. Szkoda kosmiczna i jej naprawienie – opinia do projektu ustawy.
Operator powinien pozyskać ubezpieczenie od szkody wyrządzonej stronom trzecim w związku z prowadzeniem przez niego działalności kosmicznej co najmniej w wysokości 60 milionów euro. Ministerstwo Gospodarki i Pracy może powstrzymać się od żądania spełnienia przez operatora tego obowiązku, jeżeli:
1) ubezpieczenie przedsiębiorcy wynoszącego albo analogiczne ubezpieczenie w znacznym stopniu pokrywa odpowiedzialność operatora i Finlandii (państwa) za szkodę wyrządzoną osobom trzecim w związku z prowadzeniem działalności kosmicznej, albo
2) w ujęciu oceny ryzyka przeprowadzonej w związku z postępowaniem o uzyskanie zezwolenia na prowadzenie działalności kosmicznej, Ministerstwo Gospodarki i Pracy zaakceptuje ryzyko wyrządzenia szkody w związku z prowadzeniem działalności kosmicznej na Ziemi, w przestrzeni powietrznej i w przestrzeni kosmicznej (zob. też Kilka uwag na temat ubezpieczenia kosmicznego).
W ustawie podkreślono konieczność prowadzenia działalności kosmicznej w sposób bezpieczny, przez osoby dysponujące know-how i odpowiednim doświadczeniem. Odrębną jednostkę redakcyjną poświęcono problematyce ochrony środowiska i „śmieci kosmicznych”.
Rzeczywista kontrola nad obiektem kosmicznym lub nad działalnością kosmiczną może zostać przeniesiona na innego operatora albo właściciela, jeżeli zostanie to zaakceptowane przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Przeniesienie może (pod pewnymi warunkami) nastąpić na rzecz operatora albo właściciela zarejestrowanego w innym (niż Finlandia) państwie.
Rozdział trzeci reguluje problematykę zmian i nadzoru (art. 12-15 ustawy).
Operator ma obowiązek bez zbędnej zwłoki informować Ministerstwo Gospodarki i Pracy o wszelkich zmianach, mogących m.in. wpłynąć na ocenę spełnienia warunków uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności kosmicznej.
Fiński ustawodawca określił przesłanki i procedurę zmiany albo cofnięcia zezwolenia na prowadzenie działalności kosmicznej. W razie cofnięcia zezwolenia, Ministerstwo Gospodarki i Pracy może nakazać operatorowi „przeniesienie działalności kosmicznej” na rzecz innego operatora w celu jej kontynuacji.
Operator ma obowiązek corocznego przedkładania Ministerstwu Gospodarki i Pracy raportu dotyczącego jego działalności kosmicznej. Ministerstwo ma prawo przeprowadzania (także za pośrednictwem niezależnego eksperta) niezbędnych kontroli działalności kosmicznej prowadzonej przez operatora oraz kontroli obiektu kosmicznego.
Rozdział czwarty zawiera regulacje różne (art. 16-22 ustawy).
Jeżeli ktokolwiek znalazł obiekt, co do którego podejrzewa się, że pochodzi z obiektu kosmicznego powinien bez zbędnej zwłoki powiadomić o tym m.in. policję.
Spenalizowano m.in. prowadzenie działalności kosmicznej bez zezwolenia, przeniesienie rzeczywistej kontroli nad obiektem kosmicznym lub nad działalnością kosmiczną na rzecz innego operatora albo właściciela bez zgody Ministerstwa Gospodarki i Pracy oraz naruszenie obowiązku ubezpieczeniowego określonego w ustawie. Kara – grzywna.
Ustawa weszła w życie 23.1.2018 r. Uchyliła ona jednocześnie ustawę o ratowaniu i powrocie astronautów i obiektów kosmicznych (616/1970).
Szczegółowe regulacje dotyczące procedury uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności kosmicznej, problematyki tzw. śmieci kosmicznych, rejestru obiektów kosmicznych, ubezpieczenia, przeniesienia obiektów kosmicznych albo działalności kosmicznej zostały zawarte w dekrecie Ministerstwa Gospodarki i Pracy w sprawie działalności kosmicznej (74/2018), dalej jako: „dekret”.
W kontekście tzw. śmieci kosmicznych wskazano, że operator powinien podjąć starania, aby w ciągu 25 lat od zakończenia używania obiektu kosmicznego m.in. wprowadzić go atmosfery albo na orbitę, gdzie nie sprowadzi on niebezpieczeństwa uszkodzenia innych obiektów kosmicznych albo naruszenia innej działalności kosmicznej.
W ujęciu ubezpieczenia podkreślono, że powinno ono objąć co najmniej etap wyniesienia obiektu kosmicznego i powiązane z nim działania (do czasu umieszczenia obiektu kosmicznego w przestrzeni kosmicznej). Ministerstwo Gospodarki i Pracy może powstrzymać się od żądania od operatora spełnienia obowiązku ubezpieczeniowego, jeżeli ryzyko kolizji między obiektem kosmiczny i innym obiektem kosmicznym na orbicie jest mniejsze niż 1:1000 i jeżeli prawdopodobieństwo, że obiekt kosmiczny albo jego części składowego nie spalą się w atmosferze jest mniejsze niż 1:10000.
Dekret wszedł w życie 23.1.2018 r.
Ustawę i dekret w języku angielskim można pobrać tutaj.
Mariusz T. Kłoda
Wpis ten nie stanowi opinii lub porady prawnej w rozumieniu obowiązującego prawa. Ma on wyłącznie informacyjny charakter. Autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji, podejmowanych na jego podstawie.