Szkoda kosmiczna i jej naprawienie – opinia do projektu ustawy o działalności kosmicznej i KROK

Śmiało kroczyć tam, gdzie nie dotarło jeszcze żadne prawo!

 

1. Uwagi ogólne

Prowadzenie działalności kosmicznej obarczone jest wieloma ryzykami, w tym ryzykiem wyrządzenia szkody przez obiekt kosmiczny[1]. Problem ten dostrzeżono wcześniej na szczeblu międzypaństwowym, co skutkowało uregulowaniem tej kwestii w międzynarodowym prawie kosmicznym. Dążąc do realizacji norm międzynarodowego prawa kosmicznego, odniesiono się do szkody wyrządzonej przez obiekt kosmiczny i jej naprawienia w projekcie ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych z 10.7.2017 r.[2].

2. Pojęcie szkody w projekcie ustawy o działalności kosmicznej 

Przepis art. 3 pkt 5 projektu ustawy o działalności kosmicznej zawiera definicję legalną szkody.

Wskazano w nim, że chodzi o szkodę w rozumieniu Konwencji z 29.3.1972 r. o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne wyrządzone przez obiekty kosmiczne[3], tj. utratę życia, zranienie lub inne zagrożenie zdrowia zagranicznych osób fizycznych albo utratę, uszkodzenie mienia lub majątku innych państw niż Rzeczpospolita Polska lub zagranicznych osób fizycznych albo majątku międzynarodowych organizacji międzyrządowych.

Wbrew jednak temu, co wskazano w art. 3 pkt 5 projektu ustawy,  nie przywołano w nim dokładnej treści pojęcia szkody z Konwencji o odpowiedzialności za szkody kosmiczne. W jej art. I lit. a nie ma bowiem mowy o „zagranicznych” osobach fizycznych oraz o „innych państwach niż Rzeczpospolita Polska”.

 

Konwencja o odpowiedzialności za szkody kosmiczne	Projekt ustawy
art. I lit. a	art. 3 pkt 5
Dla celów niniejszej Konwencji: a)  wyrażenie „szkoda” oznacza utratę życia, zranienie lub inne zagrożenie zdrowia albo utratę, uszkodzenie mienia lub majątku państw lub osób fizycznych lub prawnych albo majątku międzynarodowych organizacji międzyrządowych	Ilekroć w ustawie jest mowa o: 5) szkodzie – należy przez to rozumieć szkodę w rozumieniu Konwencji o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody kosmiczne, sporządzonej w Moskwie, Londynie i Waszyngtonie dnia 29 marca 1972 r. (Dz. U. z 1973 r. poz. 154), to jest: utratę życia, zranienie lub inne zagrożenie zdrowia zagranicznych osób fizycznych albo utratę, uszkodzenie mienia lub majątku innych państw niż Rzeczpospolita Polska lub zagranicznych osób fizycznych lub prawnych albo majątku międzynarodowych organizacji międzyrządowych

Projektodawca wprowadzając m.in. pojęcie „zagranicznej” osoby fizycznej lub prawnej do analizowanej definicji szkody uwzględnił, jak się wydaje, m.in. regulację art. VII Konwencji  o odpowiedzialności za szkody kosmiczne. Zgodnie z nią, przepisy Konwencji z 1972 r. nie mają zastosowania do wszystkich przypadków szkód, wyrządzonych przez obiekty kosmiczne. Dotyczy to m.in. sytuacji, w której szkoda została wyrządzona przez obiekt kosmiczny państwa wypuszczającego jego własnym obywatelom. Wyłączenie to uzasadnione jest międzynarodowym charakterem odpowiedzialności odszkodowawczej, uregulowanej normami Konwencji o odpowiedzialności za szkody kosmiczne. Jest to przecież odpowiedzialność państwa (międzypaństwowej organizacji międzynarodowej) wobec innego państwa (międzypaństwowej organizacji międzynarodowej)[4]. Wydaje się zatem, że Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów nie ma zatem twierdząc, iż „z Konwencji z 1972 r. wcale nie wynika, że pojęcie szkody nie obejmuje szkody wyrządzonej własnym obywatelom, czy osobom prawnym”[5].

3. Pojęcie prawa międzynarodowe określającego odpowiedzialność za szkodę

Problematyce odpowiedzialności za szkodę został poświęcony rozdział 6 projektu ustawy o działalności kosmicznej. W tym zakresie potwierdzono odpowiedzialność Rzeczpospolitej Polskiej za szkodę na zasadach określonych w prawie międzynarodowym (art. 22)[6].

Pojęcie „prawa międzynarodowego określającego zasady odpowiedzialności za szkodę” nie zostało zdefiniowane przez projektodawcę. W tym ujęciu należy je interpretować szeroko tak, jak ogólne pojęcie „prawa międzynarodowego kosmicznego”[7]. Głównie chodzi tu jednak, jak się wydaje, o regulacje Konwencji o odpowiedzialności za szkody kosmiczne oraz o art. VII Układu z 27.1.1967 r. o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi[8].

Omawiane pojęcie obejmie również prawnomiędzynarodowe regulacje dotyczące odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez obiekt kosmiczny, którymi Rzeczpospolita Polska zwiąże się w przyszłości. Może się to wiązać z koniecznością nowelizacji ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych.

Brak pewności co do zakresu pojęcia „prawa międzynarodowego określającego odpowiedzialność za szkodę” może skutkować m.in.  podniesieniem „kosztów” obligatoryjnego ubezpieczenia OC za omawianą szkodę.

Warto wskazać, że np. w holenderskiej ustawie o działalności kosmicznej oraz o ustanowieniu rejestru obiektów kosmicznych[9] wyraźnie określono normy (scil. zdefiniowano pojęcie „prawa międzynarodowego określającego zasady odpowiedzialności za szkodę”), na podstawie których państwo musi ponieść międzynarodową odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez obiekt kosmiczny, aby uzyskać roszczenie o zwrot całości lub części zapłaconego odszkodowania od osoby, której działalność kosmiczna spowodowała wyrządzenie szkody. W omawianym przypadku chodzi o art. VII Układu o przestrzeni kosmicznej oraz o normy Konwencji o odpowiedzialności za szkody kosmiczne (sekcja 12 ustęp 1).

4. Problem roszczenia zwrotnego Skarbu Państwa 

Przepis art. 23 projektu ustawy o działalności kosmicznej reguluje roszczenie zwrotne, jakie przysługuje Skarbowi Państwa (w razie naprawienia przez niego szkody) wobec właściciela obiektu kosmicznego. Celem tego przepisu jest ochrona interesów majątkowych Skarbu Państwa. Podmioty inne niż państwa wypuszczające i niektóre międzynarodowe organizacje międzyrządowe nie ponoszą bowiem międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne[10].

Roszczenie zwrotne nie przysługuje w razie naprawienia szkody wyrządzonej przez obiekt kosmiczny wykorzystywany w celach naukowych, badawczych lub edukacyjnych (art. 23 ust. 3 projektu ustawy o działalności kosmicznej). To, jaki obiekt kosmiczny może zostać zaliczony do tej kategorii określa art. 28 ust. 2 projektu ustawy o działalności kosmicznej.

Odpowiedzialność właściciela obiektu kosmicznego za szkodę jest zasadniczo ograniczona kwotowo, tzn. jest ograniczona do wysokości sumy ubezpieczenia, określonej w zawartej przez właściciela obiektu kosmicznego umowie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkodę kosmiczną (art. 23 ust. 1 projektu ustawy o działalności kosmicznej). Ograniczenie to nie znajdzie zastosowania w sytuacji, w której szkoda kosmiczna powstała z winy operatora lub w związku z naruszeniem warunków zezwolenia (art. 23 ust. 2 projektu ustawy o działalności kosmicznej).

W projekcie ustawy o działalności kosmicznej nie wskazano wprost o jaką winę chodzi. Wydaje się zatem, że „wystarczająca” w tym ujęciu jest wina nieumyślna operatora (lege non distinguente). Użycie liczby mnogiej wyrazu „warunków” zezwolenia zmusza natomiast do zadania pytania, czy kwotowe ograniczenie odpowiedzialności właściciela obiektu kosmicznego za szkodę kosmiczną przestaje „obowiązywać” dopiero z naruszeniem co najmniej dwóch warunków zezwolenia. Zasady techniki prawodawczej nakazują formułować przepisy prawne w liczbie pojedynczej, co oznacza, że obejmują one również użyte w nich wyrazy w liczbie mnogiej[11].  W tym kontekście, omawiane ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej przestaje „obowiązywać” w razie naruszenia co najmniej dwóch warunków zezwolenia. Wydaje się jednak, iż intencja projektodawcy była odmienna, dlatego warto to doprecyzować w trakcie prac legislacyjnych.

5. Zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do odpowiedzialności właściciela obiektu kosmicznego 

W zakresie nieuregulowanym ustawą o działalności kosmicznej, do odpowiedzialności właściciela obiektu kosmicznego zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego (art. 23 ust. 4 projektu ustawy o działalności kosmicznej). Nie należy ich stosować odpowiednio tylko wprost, brak jest bowiem zastrzeżenia co do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego. Warto zadać ogólne pytanie, o jakie przepisy Kodeksu cywilnego chodzi projektodawcy.

Wydaje się, iż do odpowiedzialności właściciela obiektu kosmicznego będą miały zastosowanie zasadniczo przepisy Księgi I i III Kodeksu cywilnego (część ogólna oraz zobowiązania).

W sytuacji na przykład, w której właściciel obiektu kosmicznego nie będzie jednocześnie operatorem, zastosowanie będzie mógł znaleźć m.in. art. 429 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim, kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności. W tym kontekście, właściciel obiektu kosmicznego będzie mógł uwolnić się od odpowiedzialności względem Skarbu Państwa za szkodę wyrządzą przez jego obiekt kosmiczny z winy operatora, jeżeli udowodni że nie poniósł on winy w wyborze operatora[12].

6. Źródło finansowania odszkodowania wypłacanego przez RP 

W przypadku konieczności zapłaty przez Rzeczpospolitą Polską odszkodowania w związku ze szkodą powstałą w wyniku działalności kosmicznej, środki na jej pokrycie będą pochodziły z rezerwy celowej budżetu państwa przeznaczonej na finansowanie zobowiązań Skarbu Państwa (art. 24 projektu ustawy o działalności kosmicznej).

Wpis ten nie stanowi opinii lub porady prawnej w rozumieniu obowiązującego prawa. Ma on wyłącznie informacyjny charakter, stanowiąc wyraz poglądów jego autora na tematy prawnicze. Autor wpisu nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne skutki decyzji podejmowanych na jego podstawie. 

____________________________________________________________________________________________

[1]Por. K. Malinowska, Insurance of risk in space activities, Prawo Asekuracyjne 2016, nr 4, s. 31.

[2]Dalej jako: „projekt ustawy o działalności kosmicznej”.

[3] Dz. U. z 1973 r. Nr 27, poz. 154, dalej jako: „Konwencja o odpowiedzialności za szkody kosmiczne”.

[4] Por. J. Rajski, Odpowiedzialność międzynarodowa za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne, Warszawa 1974, s. 45-46.

[5] Por. opinię Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów z 22.9.2017 r. o projekcie ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych, RL-0303-33/17. Opublikowano na stronie internetowej https://radalegislacyjna.gov.pl/dokumenty/opinia-z-22-wrzesnia-2017-r-o-projekcie-ustawy-o-dzialalnosci-kosmicznej-oraz-krajowym, dostęp 7.11.2017 r.

[6]W tym zakresie zob. np. P. Manikowski, Examples of Space Damages in the Light of International Space Law, Economics and Business Review 2006, nr 1, s. 54 – 68.

[7] Zob. np. M. Grzegorczyk, Prawo kosmiczne, Kraków 1973, s. 7 i n.

[8] Dz. U. z 1968 r. Nr 14, poz. 82, dalej jako: „Układ o przestrzeni kosmicznej”.

[9]Tekst tej ustawy w języku angielskim dostępny jest na stronie internetowej http://www.unoosa.org/oosa/en/ourwork/spacelaw/nationalspacelaw/netherlands/space_activities_actE.html, dostęp 7.11.2017 r.

[10] Por. np. J. Rajski, Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmiczne, Państwo i Prawo 1972, z. 5, s. 37-39.

[11] Por. w ujęciu art. 125 k.s.h. A. Szumański (w:) Kodeks spółek handlowych. Przepisy ogólne. Spółki osobowe. Komentarz do artykułów 1–150, t. I,  S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Warszawa 2012, s. 963.

[12] W tym zakresie por. też opinię Rady Legislacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów z 22.9.2017 r. o projekcie ustawy o działalności kosmicznej oraz Krajowym Rejestrze Obiektów Kosmicznych, RL-0303-33/17. Opublikowano na stronie internetowej https://radalegislacyjna.gov.pl/dokumenty/opinia-z-22-wrzesnia-2017-r-o-projekcie-ustawy-o-dzialalnosci-kosmicznej-oraz-krajowym, dostęp 7.11.2017 r.